Bloedbank Sanquin wil zichzelf overbodig maken

De organisatie Sanquin, herkenbaar aan het logo met de pelikaan, is in 1998 ontstaan uit een fusie van verschillende bloedbanken. Sanquin is de enige organisatie die in Nederland zorgt voor bloedproducten, een wettelijke taak, vertelt directeur Daphne Thijssen-Timmer. “Wij moeten ten alle tijden bloed op de plank hebben voor ziekenhuizen. Daarom hebben we zeven uitgiftepunten in Nederland, zodat we bij spoed binnen maximaal een uur en een kwartier elk ziekenhuis in Nederland kunnen bereiken.” Een belangrijke taak, bloed is letterlijk van levensbelang, legt de directeur uit. “Als je in het ziekenhuis komt na een dramatisch verkeersongeluk, dan heb je gewoon bloed nodig. Dat zijn patiënten die niet kunnen wachten. Daarom beleveren we de ziekenhuizen dagelijks en ze kunnen extra bloed bestellen als dat nodig is.”

Weinig mensen weten dat Sanquin ook andere bloedproducten maakt. Zoals zakken bloedplasma of rode bloedplaatjes. “De grootste groep patiënten die afhankelijk is van onze producten zijn mensen met kanker. Bij chemotherapie gaan alle lichaamscellen kapot, ook de stamcellen die bloed maken in het lichaam. Daarom moeten mensen met kanker regelmatig transfusies krijgen, met zowel rode bloedcellen als bloedplaatjes, want die maken ze ook niet meer aan.”

Voor iedereen bij wie de biologielessen een beetje zijn weggezakt, frist Thijssen-Timmer de kennis nog even op. “We splitsen het bloed in drie componenten: rode cellen, bloedplaatjes en plasma. De rode cellen zijn belangrijk voor zuurstoftoevoer, bloedplaatjes zijn belangrijk voor stolling, om wondjes dicht te maken. Het bloedplasma is eigenlijk de vloeistof die overblijft als je de cellen uit bloed haalt. In dat plasma zitten allerlei eiwitten die worden gebruikt om geneesmiddelen te maken.”

Het bloed wordt gedoneerd door vrijwilligers, de ruim 400.000 donors, die geheel onbaatzuchtig naar de bloedbank komen om een halve liter bloed af te laten nemen. Die moeten kerngezond zijn, dus ze worden voor elke donatie uitgebreid getest, vertelt Thijssen-Timmer. “We testen het bloed elke dag op virussen, zoals hiv, hepatitis en syfilis. Zijn mensen net op vakantie geweest in een malariagebied, dan kunnen ze ook tijdelijk geen bloed geven. En we kijken naar de donor zelf: is de bloeddruk goed, is het ijzergehalte van het bloed hoog genoeg, is de donor fit genoeg om bloed te geven.”

Voorzien in bloedproducten is de voornaamste taak van de bloedbank, maar de organisatie investeert ook in innovaties en onderzoek. “We doen pilots om te zien of we andere waardes in het bloed kunnen meten, bijvoorbeeld om hart- en vaatziekten of diabetes te kunnen vaststellen. Daarmee zouden we de donor meer informatie over z’n gezondheid kunnen geven, een extra reden om regelmatig bloed te geven.” Tijdens de Covid-19-pandemie speelde Sanquin een bijzondere rol. “We hebben door alle donaties veel informatie over gezondheid. Wij konden tijdens de pandemie de antistoffen tegen covid meten. We konden zelfs zien of het antistoffen waren opgewekt door de ziekte zelf of door een vaccinatie. En daarmee konden we de groepsimmuniteit monitoren. De grafieken van Sanquin werden in de Tweede Kamer getoond door Van Dissel, om de stand van zaken op het gebied van die immuniteit aan te geven.”

Naast het verzamelen van data werkt Sanquin aan nieuwe behandelingen en therapieën. “We kunnen kankerpatiënten helpen met hun eigen bloedcellen dankzij een therapie die we samen met het Nederlands Kanker Instituut en Anthoni van Leeuwenhoek hebben ontwikkeld. We halen T-cellen, dat zijn afweercellen, uit de tumor met een biopt, kweken dat op in het laboratorium, en geven het weer terug aan de patient. Die celtherapie, zoals het wordt genoemd, blijkt erg effectief. Op dit moment zijn we het onderzoek aan het verbreden, we kijken of het ook werkt met andere tumoren.”

Ook werkt Sanquin aan een behandeling voor mensen met sikkelcelziekte, een ziekte waarbij rode bloedcellen een afwijkende vorm krijgen en daardoor gaan klonten. “Die ziekte heeft een genetische component, er zit een defect in een gen. Wij zijn aan het kijken of we dat defect kunnen opheffen, zodat patiënten zelf gezonde cellen gaan maken.” En het ultieme onderzoek voor de bloedbank: het onderzoek naar zelf bloedcellen opkweken. Op die manier zou Sanquin zichzelf overbodig maken. “Mijn droom is dat er op een gegeven moment allemaal bioreactoren op ons hoofdkantoor staan, zodat we geen donoren meer nodig hebben omdat we zelf bloed kunnen maken. Dat is de richting waar we graag heen willen gaan.”