Pieter Roelofs kijkt als kunstkenner met andere ogen naar kunst dan de gemiddelde bezoeker van het Rijksmuseum, uiteraard. Maar dat wil niet zeggen dat mensen die geen verstand van kunst hebben, niet van de collectie van het Rijksmuseum kunnen genieten. ‘Kunst heeft de naam dat het elitair is. Vreemd eigenlijk, van sport zou je dat niet zeggen, terwijl het allebei voor een breed publiek is bedoeld’, zegt hij. ‘Dat is ons doel: met de collectie een zo breed en divers mogelijk verhaal vertellen, met krachtige kunstwerken, om met zoveel mogelijk mensen te delen. Elk kunstwerk vertelt meerdere verhalen.’

Zo’n verhaal wordt bijvoorbeeld verteld door een klein schilderijtje, dat de meeste bezoekers misschien over het hoofd zien. Het is een winters tafereel van schaatsers die voor een groot publiek over de finish komen op een gracht bij Leeuwarden. ‘Het is een schilderij uit 1810, een van de allervroegste kunstwerken die sport laat zien en in het bijzonder vrouwensport’, vertelt Pieter Roelofs. ‘Je ziet hoe Houkje Gerrits Bouma een schaatswedstrijd wint. Na haar overwinning was het meteen tientallen jaren niet meer mogelijk voor vrouwen om te schaatsen. Houkje had namelijk haar overmantel afgegooid, en de soepele manier van bewegen op het ijs, was dat wel passend voor vrouwen? Een historisch moment dus, deze overwinning. De moderne schaatsters, zoals Irene Wüst en Jutta Leerdam staan op de schouders van Houkje.’

Ook Oopjen Coppit is een absoluut legendarische vrouw, maar op een andere manier. Zij staat samen met haar man Maerten Soolmans op de huwelijksportretten, geschilderd door Rembrandt, die het Rijksmuseum in 2016 kocht en restaureerde. Pieter Roelofs: ‘In de loop van de tijd kwamen we erachter dat Oopjen en haar familie een belangrijke rol hebben gespeeld bij de handel in suiker, wat weer een nauw verband heeft met de slavernij. Het is dus niet alleen een waanzinnig mooi portret van een mevrouw uit de vroege zeventiende eeuw, maar het vertelt ook iets over de maatschappij van toen.’

Zo raakt ook dit kunstwerk van eeuwen geleden aan actuele ontwikkelingen. Neem de excuses voor het slavernijverleden, daar heeft een tentoonstelling met een deel van de collectie van het Rijksmuseum een rol bij gespeeld. ‘We hebben een tentoonstelling samengesteld over slavernij, die heeft rondgereisd, onder andere naar het gebouw van de Verenigde Naties in New York. Wij denken dat we met zo’n tentoonstelling het goede gesprek over actuele onderwerpen kunnen voeden en feiten kunnen presenteren.’

Het hart van het Rijksmuseum is de Nachtwacht, het beroemdste schilderij van Rembrandt. ‘De meeste grote musea hebben een religieus werk als hart van hun collectie. Wij hebben de Nachtwacht, waar geen koningen of keizers op staan maar mannen van verschillende achtergronden en afkomst. En Rembrandt ziet zo’n groepsportret volstrekt anders dan zijn tijdsgenoten. Hij beeldt de mannen niet netjes naast elkaar af, maar hij maakt een portret vol dynamiek.’ Een van de redenen dat het schilderij zo interessant is, volgens de kunsthistoricus. ‘Het is een keerpunt in de schilderkunst. Dat zijn spannende momenten van de kunstgeschiedenis, als een kunstenaar beslist om iets nieuws te doen, wat nog nooit iemand eerder heeft gedaan. En dat doet Rembrandt met dit werk.’

Het Rijksmuseum bestaat dankzij een initiatief in de negentiende eeuw van een grote groep mensen, die vonden dat Nederlands cultureel erfgoed beter moest worden beheerd. Particulieren, die er uiteindelijk in zijn geslaagd door financieel bij te dragen, schilderijen te schenken en de barricaden op te gaan voor zo’n nationaal museum. En nog steeds spelen particulieren een grote rol bij het bouwen en beheren van de collectie, vertelt Pieter Roelofs. ‘Dus wij kunnen heel veel voor Nederland verwerven, juist door steun van heel veel particulieren. Het schilderij met de schaatswedstrijd hebben we bijvoorbeeld kunnen aanschaffen dankzij de steun van particulieren, die zelfs familie zijn van de winnende schaatster op het schilderij. De naam Houkje werd van generatie op generatie doorgegeven, als eerbetoon aan hun voormoeder. Zij wilden graag dat dit schilderij door zoveel mogelijk mensen te zien zou zijn.’